Onderzoek naar een spelthema: “Muziek bereikt elke cliënt”

Spelfoto Platenspeler Senioren Tovertafel

Hoe kan muziek mensen met een verstandelijke beperking of dementie helpen? Na vragen vanuit het veld om meer geluid in de spellen te verwerken, duiken Tovertafel-ontwerpers Hester van Zuthem en Judith de Groot in het thema muziek.

“Er is al veel onderbouwd onderzoek over het effect van muziek”, vertelt Judith. “Wij onderzoeken hoe we muziek nog beter kunnen gebruiken voor de Tovertafel.” Judith ging als onderdeel van dit onderzoek op bezoek bij muziektherapeute Nicole Berendschot bij ’t Hooge Veer van Amarant in Tilburg. Nicole: “Met muziek heb je zo’n machtig mooi middel in handen. Door alleen maar muziek te maken, ben je al binnen. Het verwondert me iedere keer weer dat het zelfs lukt om de cliënten te ‘pakken’ die je normaal gesproken moeilijker kunt bereiken.”

Veel verschillende doelen

“Als ik met mensen met een verstandelijke beperking of dementie werk, gaat het niet om een instrument leren bespelen. We hebben een ander doel buiten de muziek dat we bereiken door muziek in te zetten. Dat kan sociaal emotioneel zijn, maar ook communicatief, cognitief, motorisch of gedragsregulerend”, vertelt Nicole.  “Zo zie ik vaak dat een cliënt afgeleid raakt, terwijl we muziek maken. De spanningsboog bij mensen met een ernstige verstandelijke beperking (EMB) is vaak vrij kort. Telkens als een cliënt afgeleid is, stop ik de muziek, waarop hij me aankijkt. Vervolgens speel ik weer verder. Dit doen we om hem te leren steeds langer de aandacht vast te houden.”

"Put bij mensen met dementie vooral uit het verleden."

Nicole Berendschot

“Het komt binnen.”

“Bij de jongere mensen werken we ontwikkelingsgericht, maar bij ouderen werkt het vaak goed om terug te pakken op het verleden. Voor de meeste vrouwen op ’t Hooge Veer is bijvoorbeeld de trommel belangrijk, want ze zaten bijna allemaal in een drumband vroeger. Alleen al de naam hiervan noemen geeft vaak een reactie! Bij een andere vrouw met dementie zing ik altijd liedjes die haar moeder vroeger voor haar zong. Ik zie dan haar ogen opslaan en me aankijken en dan weet ik: dit komt binnen. Met weer een ander zing ik tot in den treuren liedjes van Connie Konings en ik weet gewoon: dit is het hoogtepunt van haar week.”

Voor familie, vrienden of verzorgden heeft Nicole een aantal tips om met muziek aan de slag te gaan. “Put bij mensen met dementie vooral uit het verleden. Hoe verder, hoe beter zelfs. Uiteindelijk ga je vaak helemaal terug naar de jeugd. Je hebt zomaar kans dat er een reactie komt, zoals spontaan uit volle borst meezingen. Onthoud dit of schrijf het op, zodat je later ditzelfde nummer weer kunt gebruiken. Als je het durft, probeer dan vooral live muziek te maken. Zingen is het meest direct, maar muziek opzetten werkt zeker ook.”

En voor de Tovertafel?

“Toen we bij Nicole waren, hebben we ook een aantal spellen getest waar we speciaal op het geluid hadden gelet”, vertelt Judith. “Compleet nieuwe spellen. Het was heel leuk om te zien dat toen we nog aan het opzetten waren, een van de cliënten al op de geluidjes reageerde en keek waar dit vandaan kwam.” De voornaamste bevindingen waren dat de geluiden simpel moeten zijn, maar wel vaak moeten variëren. “Om de aandacht van de cliënten steeds weer te trekken, zijn elke 30 seconden kleine veranderingen nodig van toonhoogte, timbre of toonkleur”, aldus Nicole. “Timing is best wel bepalend en op deze manier betrek je hen er telkens weer bij.”

Meer weten over hoe wij ontwerpen?

Hoe ontwerp je spellen voor mensen met een cognitieve uitdaging? Volgens ons begint het bij je verplaatsen in hun belevingswereld. Omdat wij producten willen ontwikkelen die zo goed mogelijk aansluiten bij de wensen en behoeften van onze doelgroepen, ontwikkelen wij die producten samen met hen.

Meer over co-design